Sự tích cây củ mài và cây cơm nguội (Truyện cổ dân tộc Khơ Mú).

Ngày xưa, ở một bản nọ có đôi vợ chồng trẻ, chỉ mới lấy nhau mười năm mà đã đẻ mười hai đứa con. Dần rồi con đông đến nỗi bố mẹ không nhớ hết tên từng đứa. Vợ chồng dẫu chăm làm, chịu thương chịu khó làm nương rẫy, dù mưa thuận gió hòa vẫn không nuôi nổi đàn con của mình. Khi gặp năm hạn hán, thiên tai, lại nạn thú rừng về phá hoại, họ sống rất chật vật khó khăn.

Năm nọ mất mùa, cả bản đói to, mọi nhà đã vét hết cả mẻ lúa giống, ngô giống mùa sau ra ăn. Thương con, chị vợ bảo chồng:
"Ta bớt ít lúa giống, ngô giống cho con ăn thôi."

Người chồng dẫu thương con nhưng ôn tồn bảo vợ:
"Đói thì tìm củ rừng, tìm rau rừng mà ăn, không làm nương ruộng thì mùa trước đói, mùa sau đói, không sống nổi đâu."

Giấu con, vợ chồng trốn vào rừng phát nương, gieo lúa trồng ngô. ở nhà đàn con đói quá kéo nhau vào rừng kiếm ăn, nhưng không kiếm được gì suốt ngày đêm lại khóc đói trong rừng:
"Pung pung đói đói lắm bố ơi mẹ ơi!"

Nghe tiếng khóc, thương con, lòng xót như xát ớt vợ chồng thay nhau gọi lại an ủi:
"Chớ chớ vội các con ơi, để bố mẹ phát cỏ làm nương trồng lúa trồng ngô."

Và cứ theo thời gian, họ phát nương, nhặt cỏ, tra hạt, vun gốc...
"Chớ chớ vội các con ơi, bố mẹ đang vun gốc nhặt cỏ..."

Đến lúc trổ, lúa chín, một nắng hai sương liền gọi:
"Lúa đã trổ đã chín, bố mẹ thổi nấu mang về cho các con ăn"

Khi mẻ gạo đầu tiên vừa giã xong, họ liền nấu xôi, nấu đỗ ngay lên một cái chõ lớn. Người chồng quạt cho bay hơi, chóng nguội, người vợ nắm từng nắm xôi một cho vào rá, rồi chạy thẳng về nhà cho con ăn.

Nhưng khi về tới nhà, họ không thấy đàn con đâu nữa mà từ rừng sâu vẫn vọng về tiếng khóc đói:
"Pung pung đói lắm bố ơi mẹ ơi!"

Hai vợ chồng vừa khóc, vừa bê rá xôi chạy theo tiếng gọi vọng trong núi rừng mà chạy mãi đến kiệt sức vẫn không gặp đứa con bài. Họ đành đặt rá xôi xuống, cố gọi :
"Các con ơi! Ra đây với bố mẹ mà ăn xôi."

Tiếng gọi vừa dứt thì đàn chim Pung bay đến sà xuống đậu quanh cả khu rừng hót vang:
"Pung pung, pung pung,
Chúng con ăn quả và quả sấu đã quen,
Còn cơm xôi xin nhường bố mẹ,
Nằm cành sấu, cành me đã ấm đã êm,
Chúng con không về nhà được nữa đâu bố ơi mẹ ơi!"

Đến lúc đó, hai vợ chồng mới biết vì đói quá, mà đàn con của mình đã tìm vào rừng kiếm ăn, và hóa ra chim cả rồi.

Lòng đau xót nước mắt chứa chan, họ lấy xôi tung ra cho chim ăn. Vì thương con, vì đói, mệt, kiệt sức, vợ chồng gục vào rá xôi mà chết.

Thấy bố mẹ chết thảm quá, đàn con kêu vang rừng "Pung pung!" rồi lấy những nắm xôi còn lại đắp mộ cho bố mẹ.

Từ chỗ ấy về sau, mọc lên một cây lạ có củ, củ có bột trắng thơm dẻo như xôi. Người ta gọi đó là củ mài.

Còn những nắm xôi được tung ra xung quanh lại mọc lên loài cây lạ dần rồi người ta gọi đó là cây cơm nguội, quả chín ăn bùi và dẻo.

Về sau người ta gọi củ mài là củ cứu đối, quả cây cơm nguội là quả cứu đói người ngèo.

Còn đàn con hóa ra chim vào mùa lúa chín thì kêu pung pung vang cả núi rừng để nhắc nhở lại cảnh khổ của bố mẹ ngày xưa phải một nắng hai sương mới có được hạt ngô, hạt lúa nuôi con.